Wineke Schoo is directeur van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen. Als gedragsbioloog helpt ze je graag om te leren van chimpansees. Zij lijken veel op mensen maar hun processen zijn helderder – misschien omdat ze niet zoveel praten. Ze kijkt met ons onder meer naar hoe leiderschap werkt bij chimpansees.

Schoo heeft eerder in Burgers’ Zoo gewerkt als parkmanager. “Dan ben je verantwoordelijk voor de dieren, planten en de mensen die voor ze zorgen. Burgers’ Zoo heeft als eerste dierentuin een multi-mannen-multi-vrouwen chimpanseegroep opgezet. Dat was revolutionair in de jaren 70 en zo ontstond de mogelijkheid om hun natuurlijke gedrag te observeren. Dat heb ik tijdens mijn opleiding en ook later vaak gedaan.”

Wat kunnen we van chimpansees leren?

“We moeten niet alles overnemen. Onderling corrigeren gaat wel wat hard en fysiek. Maar als je kijkt naar de rollen, vaardigheden en gedrag binnen een grotere groep chimpansees dan zie je veel overeenkomsten met gemeenschappen van mensen. Net als bij mensen zijn er binnen een grotere groep weer subgroepen. Ze gaan uit elkaar en komen weer bijeen. Hoe daarin leiderschap werkt, lijkt me relevant voor bijvoorbeeld verenigingen. Zo zie je dat specifieke situaties om specifieke vaardigheden vragen, soms ben je leider en soms ben je volger. Er zijn verschillende rollen. Ook zie je dat een leider alleen een leider kan zijn met steun van de achterban. En die krijgt hij alleen zolang hij de juiste vaardigheden laat zien.”

Leiderschap en verzoening

“Een goede leider, bij chimpansees noemen we dat de alpha man, is een leider die steun krijgt van de groep, zeker ook van de alpha vrouw en de andere vrouwen. Voldoet de leider niet meer, dan wordt hij afgewezen. Dat zouden mensen wel wat meer kunnen doen, wij hebben vaak slechte leiders. Een goede leider heeft een fantastisch netwerk, kan goed verzoenen en heeft empathisch vermogen. De leider moet ervoor zorgen dat de groep sterk is en overleeft. Daarvoor is het belangrijk dat de leden elkaar helpen en dat doen ze als ze de onderlinge relaties waardevol vinden. Mensen kunnen heel slecht verzoenen. Na verzoening is het conflict echt over, het komt niet in een rugzakje. Ook bij chimpansees zie je soms dat iemand meehelpt om de verzoening tot stand te brengen. Chimpansees zijn daar heel goed in.”

Eenheid uitstralen

“In een vereniging is er vaak een sterk besef dat je elkaar nodig hebt. Dat maakt niet alleen verzoening een stuk gemakkelijker, het helpt ook om eenheid uit te stralen. Eenheid uitstralen is ook in een groep chimpansees van levensbelang. Zij kunnen coalities met elkaar aangaan en echt eenheid uitstralen, ook als ze het misschien niet voor 100% met elkaar eens zijn. Toch is het geloofwaardig voor de achterban en dat is cruciaal. Leiders worden van onderaf ‘gekozen’. Dat zie je overigens in heel veel diergemeenschappen. Net zoals je ook vaak ziet dat alle leden leiderschap kunnen tonen op hun expertise of gebied. “

Cultuur schoonhouden

‘Waar ik het in mijn bijdrage aan het Verenigingscongres ook graag over wil hebben is dat chimpansees elkaar niet doelbewust dwarszitten, geen pesters kennen. Er wordt wel geplaagd en grenzen verkend door jonge chimpansees, maar dat gedrag dooft uit omdat het vanaf een bepaalde leeftijd niet meer wordt gepikt. Pesters worden gecorrigeerd door de leider en door andere leden van de groep, de cultuur wordt schoongehouden door iedereen. Pesten stoppen en grensoverschrijdend gedrag aanpakken is in veel organisaties voor mensen moeilijk. Het vergt heel veel van iedereen. Maar juist als je echt afspreekt met elkaar dat je een bepaald gedrag niet meer wil, kun je het als groep effectief laten stoppen. Je moet het uiteraard bespreekbaar maken – wat wil je wel en wat niet? En je moet een echte aanspreekcultuur ontwikkelen. Dus behalve elkaar aanspreken ook afspreken wat er gebeurt als iemand het daarna toch weer doet.”

Soms even oren dicht

“Als gedragsbioloog ben ik getraind in het observeren. Bij mensen is het soms een goed idee om even het geluid ‘uit’ te zetten, te kijken naar het gedrag, dan zie je opeens veel en andere dingen. Bijvoorbeeld voor het begin van een vergadering, als het nog over onzindingen gaat, kun je door je oren dicht te doen heel goed observeren wie er is voor het echte verbinden. Mensen kunnen situaties erg vertroebelen door steeds allemaal te praten. Met het geluid uit zie je de intenties vaak beter.”

Wil jij weten wat chimpansees je kunnen leren over je (leiderschaps)gedrag?  Neem dan zeker deel aan deze kennissessie tijdens het Verenigingscongres. Meld je hier aan voor het congres.